DİL BİLİM

1.      Bugünkü ad, eylem, ilgeç gibi sözcük türlerini ilk saptayan ARİSTO’ dur.

2.      ANALOJİSTLER, dilin doğal, temelde, kurallı ve mantığa dayanan bir varlık olduğuna inanırlar.

3.      Anomalistler dil yapısının KURALSIZLIK (NEDENSİZLİK) üzerine kurulduğunu iddia etmişlerdir.

4.      M. Ö. 5. yüzyılda Sanskritle ilgili 4 bine yakın kural ve söz varlığına ait yazıları derleyerek dil bilgisi kitabıyla dil bilim çalışmalarına öncülük eden bilim adamı PANİNİ’dir.

5.      M. Ö. 4 yüzyılda Köken Bilgisi üzerinde durduğu Nirukta adlı kitabıyla dil bilim çalışmalarına katkıda bulunmuş bilim adamı YASKA’ dır.

6.      Eski Yunan metinleri üzerinde çalışan okul İSKENDERİYE’ dir.

7.      DIONYSIOS THRAX batıdaki ilk dil bilgisi kitabı olan Tekhne Grammatike adındaki kitabı yazmıştır.

8.      BASRA Okulunda Sibeveyhi, Arapçanın en geniş ve sağlam dil bilgisi meydana getirerek El Kitap adıyla tanınan eseri meydana getirmiştir.

9.      Bütün dillerde ortak olan mantık temellerini saptamaya çalışması Fransa’daki PORT ROYAL okulunun çalışmasıdır.

10.  Hazırladıkları dil bilgisi çalışmalarıyla 17. yüzyılda büyük yankı uyandıran dil bilim okulu PORT ROYAL’dir.

11.  A. Meillet 20. asırda Fransız dilciliğinin başkanı olarak görmüş ve PARİS DİL OKULUNDA çalışmalar yapmıştır.

12.  Paris dil okulunda Sosyologizm cereyanı ile gerçekleşmiştir.

13.  Paris Dil Okulunda J. Vandriyes, KELT diline ait çalışmalar ortaya koymuş, dili sosyolojik olarak görmüş ve dili tahlil etmiştir.

14.  18. yüzyılda LEIBNIZ dünya dillerinin sınıflandırılması ilk çalışmaları üzerinde çalışmıştır. Dil Düşüncenin Aynasıdır. Sözüyle ünlenmiştir.

15.  19. yüzyılda diller arasındaki yakınlığın farkına vararak karşılaştırmalı dilbilim çalışmalarını ortaya koyan F. BOPP olmuştur. 1816’da Sanskritçenin Eylem Çekimi Dizgesi adlı yapıtta Sanskritçeyi, Germence, Latince ve Yunanca vb. dilleri bağlayan ilişkileri ortaya attı.

16.  Cava adasındaki Kavi dilleri üzerinde çalışan HUMBOLDT’ tur.

17.  Dilin tarih açısından incelenmesine önem verenler GENÇ GRAMERCİLER; Çağdaş dilin durumu ve eş zamanlı planda dilin öğrenilmesinin dilcilikte görev olduğu savunanlar ise YAPISALCILARDIR.

18.  YAPISALCILIK akımı Genç Gramercilere karşı ortaya çıkmıştır.

19.  Yapısal dil bilim 20. yy’da CENEVRE OKULUNDA Saussure tarafından ortaya konmuştur.

20.  20. yüzyılda dil bilimde kayda değer gelişiminin birçoğu için fikirleriyle temel hazırlamış İsviçreli dil bilimci SAUSSURE’dür. 20. yüzyılda DİL BİLİMİNİN BABASI olarak düşünülmektedir. Dil bilim yöntemlerini ortaya koymuş, özellikle yapısalcılık ve gösterge bilim alanında adını duyurmuştur. Genel Dil Bilim Dersleri adlı kitabı önemlidir. Dil bilime kazandırdığı temel kavramlar,

•          Dizge

•          Dil ve söz

•          Art zamanlılık ve eş zamanlılık

•          Konuşma dili ve ölçünlü yazı dili

•          Dizim ve çağrışım

•          Karşıtlık değer ve anlam

21.  Bir dildeki sözcüklerin tarihini incelemek ARTSÜREM, güncel halini incelemek EŞSÜREM adını alır.

22.  Cenevre okulunda yani Yapısalcılıktan PRAG, KOPENHAG VE AMERİKAN dil okulları ortaya çıkmıştır.

23.  A. ŞEŞE ve ŞARL BALLİ, Saussure’un öğrencileri olarak Cenevre dil okulunda çalışmalarını sürdürmüştür.

24.  Jakobson, Mateiusun, Novak, Kartsevkiy PRAG DİL OKULUNDA, dilin fonksiyonelliğini savunmuş ve ses bilim alanını kurulmasına öncülük etmiştir. Bir dilin seslerinin karşılıklı bağlantıları açısından incelenmesini önemli görmüşlerdir.

25.  Prag Okulundan JAKOPSON, dilsel iletişimde altı temel ögeyi Verici, Alıcı, Bildiri, Bağlam, Kod, Kanal olarak sıralamıştır.

26.   Fonolojinin Esasları adlı yapıtı ile PRAG DİL OKULUNDA Trubetskoy önemli çalışmalarda bulunmuştur.

27.  Vigo Brondal, Uldal, Lui Yelmislev ses bilimi ve dilin yapısı üzerinde GLOSSEMATİKA OKULU yani KOPENHAG YAPISALCILIK OKULU’ nu oluşturmuşlardır.

28.  Kopenhag dil okulu, dilin sistemin MATEMATİĞE YAKIN olduğunu savunmuştur.

29.  F. Boas, L. Bloomfield, E. Sapir AMERİKAN DİL OKULUNUN üç büyük ismini oluşturur.

30.  Deskriptivizm adıyla Amerikan yerlilerinin (Kızılderililerin) dillerini araştırma amacıyla AMERİKA DİL OKULU kurulmuştur.

31.  Biçim biliminin bağımsız bir disiplin olarak ortaya çıkmasında ilk çalışmaları AMERİKAN YAPISALCILIK OKULU yapmıştır.

32.  L. BLOOMFİELD, Dil adlı eseri ile meşhur olurken betimlemeli dil bilimini savunmuştur.

33.  YAPISALCILIĞIN KURCUSU, Cenevre Okulu; FONKSİYONEL DİLCİLİK, Prag Dil Okulu; GLOSSMATİKA, Kopenhag Dil Okulu; DESKRİPTİF DİLCİLİK, Amerikan Dil okulunun öne sürdüğü görüşlerdir.

34.  1957’de N. CHOMSKY dilde söz dizimine ağırlık vermiş ve yapısalcılığın ÜRETİMSEL DİL BİLGİSİ kolunu ortaya çıkarmıştır.

35.  Dildeki çekirdek tümcelerin saptanması üzerine çalışan CHOMSKY, Edim ve Edinç kavramlarına önem vermekte idi. Dil bilmek sınırsız sayıda cümle bilmektir.

36.  Bir konuşmacının belli bir etkiyi uyandırabilmek için hangi dil aracını kullanması gerektiğini ve bu seçimin karşısında uyandırdığı etkiyi EDİM BİLİM (PRAGMATİK) inceler.

37.  Çocukların ana dillerini içselleştirme süreçlerine DİL EDİNİMİ adı verilir. Bireylerin dilsel bilgisini oluşturan, sonsuz sayıda tümce üretip anlamayı sağlayan düzeneğe ya da kurallar dizgesine EDİNÇ, bu kuralların somut söz eyleminde büründüğü biçimine EDİM denir. Edim, edinç, derin ve yüzey yapı kavramları Standart kuramın kavramlarıdır.

38.  Syntactic Structures (Sözdizimsel Yapılar) adlı eser, N. Chomsky’e aittir. Chomsky’nin bu eserde üzerinde durduğu temel kavramlar, yeniden yazım kuralları, dönüşüm, üretken ve çekirdek tümce yapılarıdır.

39.  Dilin doğuşu ile ilgili, yansıtma, ünlem, iş, beden dili ve toplumsal denetim kuramı olmak üzere çeşitli kuramlar vardır.

40.  Dilin Çift Eklemliliğini öne süren dil bilimci A. MARTİNET’ tir.

41.  Bir dilin metinlerde izlenebilen dönemlerinde kendinden ayrılan bazı ses ve biçim farklılıkları olmakla birlikte bu farklılıkların anlaşılabilirliği engellemediği dil kollarına ŞİVE adı verilir.

42.  Bir dilin farklı ülkelerde veya yayıldığı alanlardaki farklı biçimlerini, dilin bu bölgelerdeki uğradığı değişimleri inceleyen dil bilim kolu LEHÇE BİLİMİ (Diyalektoloji) adını alır.

43.  İnsan dilinin seslerinin nasıl meydana geldiğini ne gibi özellikler taşıdığını FONETİK yani Ses Bilim inceler.

44.  Ses bilim kendi arasında, dinleyiş ses bilimi, söyleyiş ses bilimi, görevsel ses bilimi, biçimsel ses bilimi, gelişmeli ses bilimi, fizyolojik ses bilimi olarak kollara ayrılır.

45.  Ses özelliklerinin anlaşmalarda nasıl anlam farkı oluşturduğunu inceleyen dil bilim dalına ise FONOLOJİ denir. BURAAADA

46.  Sözcük bilimiyle yakın bağı olan fakat sadece sözlük hazırlama teknikleri ile ilgilenen dil bilim dalı LEKSİGRAFİ (Sözlük Bilim) ‘dir.

47.  Sözcüklerin birbirleri ile nasıl ilişki kurduklarını ve nasıl sıralandıklarını inceleyen bilime SENTAKS (Dizim Bilim) denir.

48.  Bir dildeki sözcükleri oluşturan eklerin, kökleri ve bunların görevlerini inceleyen bilim dalına MORFOLOJİ (Biçim Bilim) denir.

49.  Sözcüklerin söz öbeklerinin ve cümlelerin anlamını inceleyen dil bilim dalına SEMANTİK (Anlam Bilim) denir.

50.  Yabancı dil öğretimi, konuşma terapisi ve konuşma bozukluğu, çeviri gibi alanlarda çalışmalar yapan dil bilim alanı UYGULAMALI DİL BİLİM’ dir.

51.  Simge, sembol veya işaretlerin ortaya çıkış nedenlerini araştıran, inceleyen ve yorumlayan dil bilim dalı SEMİYOLOJİ (GÖSTERGE BİLİM) dir.

52.  Türk Dil Biliminin kurucusu DOĞAN AKSAN olarak bilinir.

53.  İnsanların etnik gruplara ayrılışını, bu grupların kökenlerini, oluşumlarını ve yayılışını, aralarındaki bağlantıları ve dil, kültür niteliklerini genel yasalar çıkarmak amacıyla inceleyen bilim dalı BUDUN BİLİM’dir.

54.  Coğrafi kökenleri farklı bireylerin ya da toplulukların kullanmalarında görülen değişiklikleri inceleyen UZAM DİL BİLİM’ dir.

55.  Dilin gruplara, yaşa ve cinsiyete bağlı kullanımları, ölçünlü dil ile ağızların ilişkileri, çok dillik, dil planlaması ve alan dilleri gibi konuları araştıran dil bilimin alt alanına TOPLUM DİL BİLİMİ denir.

56.   

ÜNSÜZLERİN ÇIKIŞ YERLERİ
ÇİFT DUDAK	P M B
DİŞ DUDAK	F V
DİŞ ETİ	S Z N L R D T
DİŞ ETİ – DAMAK	Ç Ş C J L
DAMAK	K G
YARI ÜNLÜ	Y
GIRTLAK	H

57.  CHOMSKY’E göre sözdiziminin iki yapısı vardır, bunlar DERİN VE YÜZEL YAPI’ dır.

58.  19. yüzyılda Türkçenin de içinde bulunduğu Altay dillerinin varlığını ortaya konmuş ve Ural Altay dilleriyle arasındaki ayrılıklar üzerinde SCHLEİCHER çalışmıştır.

59.  ÖDÜNLEÇME, dil biliminde gelişen ve değişen dünya şartlarına ayak uydurabilmek için bir dilin, bünyesinde diğer dillerden kelime veya kelime öbeklerini kabul etmesidir.

60.  Sözcük, kavram, anlam, kapsam konuları ve eş anlamlılık, eş adlılık, çok anlamlılık konularını kapsayan anlam birimi alanına DURGUN ANLAM BİLİM denir. Anlam değişmeleri, söz sanatları olarak değerlendirdiğimiz deyim aktarması, ad aktarması gibi konular ise GELİŞMELİ ANLAM BİLİM olarak adlandırılır.

61.  Metnin içinde söylenen bir şeye sonra gönderimde bulunulmasına ART GÖNDERİM denir.

Hasan durgun, tıkanık; susuyor, susuyordu. Öyle haftalarca sustu.

Metnin içinde önce bir şeye gönderimde bulunur, sonra gönderimde bulunulan şey söylenir ise ÖN GÖNDERİM adını alır.

Bir şöylemdeki ya da metindeki art gönderim ve ön gönderim unsurlarını İÇ GÖNDERİM kapsamı içindedir.

Metni açıklamak için metin dışı bir ögeye gönderimde bulunmaya DIŞ GÖNDERİM denir.

ÜST ANLAM ise anlamı başka metinleri de içeren terim demektir. Mesala hayvan ile deve arasında bir üst anlam ilişkisi vardır.